Korijen riječi „koncesija“ nalazimo u latinskom jeziku. Riječ je višeznačna i uopšteno označava dopuštenje, ustupak, ovlaštenje. Imenica concessio u latinskom je jeziku označavala dopuštenje, ustupak, povlasticu, dozvolu države, gradske ili opštinske vlasti za obavljanje nekog posla koji nije slobodan od nadzora te vlasti, te opraštanje kazne, a glagol concendo koristi se u nekoliko značenja: ustupiti, prepustiti, dopustiti, podijeliti, priznati, dati, odustati od čega, odreći se čega, ostaviti se, oprostiti.
Latinska riječ „concessio“ poslužila je kao temelj i korijen ovog pojma u evropskim jezicima. U engleskom jeziku u upotrebi je i koristi se pojam concession, u njemačkom jeziku Konzession, u italijanskom concessione, u francuskom concessio, po pravilu u značenju ustupka, odobrenja, dozvole, privole, priznanja, povlastice, susretljivosti, dopuštanja, ustupljene stvari, posebne privilegije, danog prava.
Koncesija predstavlja poseban pravni instrument, kojim javna vlast dozvoljava određenom subjektu (fizičkom ili pravnom licu), domaćem državljaninu ili strancu, iskorišćavanje određenih dobara, izvođenje određenih poslova ili obavljanje nekakve delatnosti.
Dakle, koncesija predstavlja pravni posao koji se ostvaruje između davaoca koncesije – koncendenta, i primaoca koncesije – koncesionara, sa ciljem ostvarivanja većeg stepena efikasnosti u eksploataciji predmeta ugovora o koncesiji. Navedeni pravni posao je dvojak i odnosi se na iskorišćavanje prirodnih bogastava, odnosno dobara u opštoj upotrebi, ili djelatnosti javnih službi, a realizuje se zaključivanjem ugovora o koncesiji koji predstavlja formalan i dvostrano obavezan sporazum.
Istorijski razvoj koncesije može se pratiti od doba rimskog prava kada je koncesija, kao svojevrstan oblik ulaganja, i nastala. U rimskom pravu nalazimo korijene, početke koncesija, kada javna vlast (država) daje u zakup državne prihode ili pravo na izvođenje javnih radova. Pojam koncesije se upotrebljavao u smislu odobrenja, dopuštenja, dozvole ili garancije, a u pravnoj terminologiji susreću se i pojmovi: concessio beneficii – u značenju davanja, priznavanja neke povlastice, dodjeljivanja ili prepuštanja povlastice; concessio gratuita – u značenju besplatnog dopuštenja, dodjeljivanja nekog prava ili povlastice bez naplate, dobrovoljnog dopuštenja te concessio servitutis – u značenju davanja služnosti, dopuštenja da neko u svoju korist osnuje služnost, kao i ustupanje služnosti.
U srednjem vijeku, koncesije, kao pravni institut, ne nestaju, već se mogu, pod drugim nazivom, pratiti kroz sistem regalija i regalnih prava vladara. U srednjem vijeku nosioci vlasti su svoja prava, koja su uživali shodno svom položaju, koncesijom davali u zakup, a koncesionari su im plaćali određenu svotu novca. Ove koncesije bile su feudalnog karaktera, a prava nosilaca vlasti odnosila su se npr. na pravo na naplatu raznih daća – cestarina, mostarina, pravo vađenja ruda itd. Koncesije su dodjeljivane i strancima, trgovcima koji su mogli slobodno, bez obveze plaćanja bilo kakvih poreza ili davanja, trgovati na određenom prostoru, teritoriji davaoca koncesije.
Procvat koncesija događa se u XIX vijeku, kada su se koncesije koristile najviše u privredne svrhe. Iz tog vremena poznate su koncesije za Sueski kanal 1854. godine i Panamski kanal 1878. godine. Interesantno je spomenuti koncesiju za izgradnju pruge Carigrad – Aleksinac – Banja Luka – Dobrljin iz 1869. godine koju je turska vlada dala bankarskoj kući Hirsch. Koncesija je bila data za izgradnju pruge i njenu eksploataciju u vremenu od 50 godina od izgradnje. Shodno posebnoj konvenciji koju je vlada sklopila sa kompanijama koje su gradile prugu 1872. godine, tim kompanijama je bila dozvoljena i eksploatacija državnih šuma koje su bile u rasponu od 10 km sa svake strane željezničke pruge.
Promjenom situacije na istorijskom, političkom i ekonomskom planu, sadržaj ugovora o koncesiji počeo se tokom XX vijeka mijenjati u institut koncesija koji je ponovo našao svoje mjesto u savremenoj svjetskoj privredi. Početkom XX vijeka, koncesije koje su se odnosile na iskorišćavanje prirodnih bogatstava, bile su brojnije, a promjene nastale na području koncesija dovele su do nastajanja novih koncesionih odnosa i tipova koncesionih ugovora kojima se reguliše koncesioni odnos. Značenje riječi koncesija je u XX vijeku bilo ograničeno na klasično ustupanje nekog prava od strane javne vlasti, tj. države, fizičkom ili pravnom licu.
U teorijama XIX vijeka, koncesija se posmatrala kao upravni akt kojim država na jednostran i autoritativan način istupa prema drugoj strani, dok se tokom XX vijeka uloga države postepeno zamjenjuje odnosom „pravne jednakosti“ između države (koncendenta) i fizičke ili pravne osobe (koncesionara).
Istorijski gledano, koncesije su predstavljale oblik dozvola kojima je vladar određenim osobama dopuštao da se koriste njegovim dobrima.
U pozitivnom pravu Republike Srpske koncesija se definiše kao pravo obavljanja privrednih djelatnosti korišćenjem javnih dobara, prirodnih bogatstava i drugih dobara od opšteg interesa, kao i pravo na obavljanje djelatnosti od opšteg interesa, u skladu sa Zakonom o koncesijama. Koncesija, kao pravo obavljanja privrednih delatnosti, se ustupa koncesionaru na određeno vrijeme, pod uslovima propisanim navedenim zakonom, uz obavezno plaćanje koncesione naknade.
Cilj dodjele koncesije jeste doprinos privrednom razvoju Republike Srpske stvaranjem stimulativnog pravnog okvira za privlačenje stranih i domaćih investicija, uz istovremeno unapređenje transparentnosti postupka dodjele koncesije i povećanje efikasnosti i dugoročne održivosti koncesionih projekata, te odgovornog upravljanja prirodnim bogatstvima i javnim dobrima.
Koncesije su u Republici Srpskoj regulisane Zakonom o koncesijama.
Zakon o koncesijama je usvojen na 28. sjednici Narodne skupštine Republike Srpske i objavljen u „Službenom glasniku Republike Srpske“, broj: 59/13, dana 15.07.2013. te stupio na snagu 23.07.2013. godine.
Zakon o izmjenama i dopunama zakona o koncesijama je usvojen na 23. sjednici Narodne skupštine Republike Srpske i objavljen u „Službenom glasniku Republike Srpske“, broj: 16/18, dana 23.02.2018. godine, te stupio na snagu 03.03.2018. godine.
Zakon o izmjenama i dopunama zakona o koncesijama je usvojen na 10. sjednici Narodne skupštine Republike Srpske i objavljen u „Službenom glasniku Republike Srpske“, broj: 70/20, dana 16.07.2020. godine, te stupio na snagu 24.07.2020. godine.
Zаkоn о izmјеnаmа i dоpunаmа zаkоnа о kоncеsiјаmа је usvојеn nа 19. sјеdnici Nаrоdnе skupštinе Rеpublikе Srpskе i оbјаvlјеn u „Službеnоm glаsniku Rеpublikе Srpskе“, brој: 111/21, dаnа 09.12.2021. gоdinе, tе stupiо nа snаgu 17.12.2021. gоdinе.
Zakonom o koncesijama, kao osnovnim zakonom koji se odnosi na oblast koncesionarstva, uređuju se predmet, nadležnost, postupak i uslovi pod kojima se mogu dodjeljivati koncesije u Republici Srpskoj, elementi ugovora o koncesiji, kao i prestanak ugovora o koncesiji, prava i obaveze koncesionara i koncendenta, nadležnost Komisije za koncesije i druga pitanja od značaja za ostvarivanje koncesionih projekata.
Cilj zakona je da stvori javan, nediskriminatoran i jasan pravni okvir za utvrđivanje uslova pod kojima se domaćim i stranim privredno-pravnim subjektima mogu dodjeljivati koncesije radi privlačenja domaćih i stranih investitora i stvaranja ambijenta za snažniji privredni razvoj, te odgovornog upravljanja prirodnim bogatstvima i javnim dobrima u Republici Srpskoj.
Zakon o koncesijama u pojmovniku definiše značenje osnovnih pojmova. Tako Zakon o koncesijama reguliše da je „koncendent“ Vlada Republike Srpske, u ime Republike Srpske ili skupština jedinice lokalne samouprave, u ime jedinice lokalne samouprave. „Koncesionar“ je privredno društvo osnovano u skladu sa propisima Republike Srpske, sa kojim je koncendent zaključio ugovor o koncesiji. „Nadležni organ“ je ministarstvo nadležno za pojedinu oblast u koju spada predmet koncesije za čiju dodelu je nadležna Vlada Republike Srpske, odnosno gradonačelnik ili načelnik opštine, za predmet koncesije iz nadležnosti jedinica lokalne samouprave. „Ponuđač“ je svako, domaće ili strano, pravno ili fizičko lice, konzorcijum dva ili više ugovorom povezanih pravnih lica, koji je dostavio ponudu u postupku dodele koncesije. „Studija opravdanosti dodele koncesije“ je dokument o tehničkoj, finansijskoj, ekonomskoj, ekološkoj i pravnoj analizi opravdanosti dodele koncesije. „Koncesiona naknada“ je naknada koju plaća koncesionar u skladu sa ugovorom koji uređuje koncesiju. „Ugovor o koncesiji“ je ugovor zaključen u pisanom obliku između koncendenta s jedne strane i koncesionara kao izabranog najpovoljnijeg ponuđača s druge strane, a sadrži odredbe o međusobnim pravima i obavezama ugovornih strana.